Zoete lekkernijen

©Filip Van Belleghem

Noem een typisch Belgisch gerecht. Frieten? Juist! En denk nu ‘zoet’… Een Belgische of Brusselse wafel, warm geserveerd en bestrooid met poedersuiker. Of probeer de traditioneel gebakken speculaas. Een dun, heel krokant Vlaams gebak. Hoe dan ook… elke zoetekauw komt thuis in Vlaanderen.

Belgische wafels

Een Belgische wafel, ook wel Brusselse wafel, genoemd, is een vederlichte gistwafel die versgebakken heerlijk luchtig en knisperend krokant is. Hij heeft niets meer nodig dan wat poedersuiker, maar is ook heerlijk met toefjes slagroom.

Waar er in de middeleeuwen vaak dunne, krokante wafels werden gebakken, vond men vanaf de 18^de eeuw in kookboeken vermeldingen terug van ‘Vlaamse wafels’. Typisch voor deze wafels was het gebruik van gist (zodat de wafels luchtig werden) en de vorm: rechthoekig, dik en met diepe gaten. Stilaan verdween de naam Vlaamse wafels en werden de wafels ‘beslagwafels’ genoemd. Tot een Gentse bakker deze wafels begon te verkopen onder de naam ‘Brusselse wafels’. De naam sloeg aan en in het kookboek van de Gentse chef Cauderlier vinden we even later het allereerste recept voor Brusselse wafels.

Al sinds de middeleeuwen bakken Vlamingen enthousiast wafels. Schilderijen van Vlaamse Meesters, waaronder Pieter Bruegel de Oude, beelden ijzeren wafelijzers af die in het open vuur gehouden worden om goudbruine wafels te bakken voor volkse feesten zoals carnaval, vastenavond of kermissen. Ook de rijkere mensen lustten graag een wafel. Zo zijn de oudste gekende wafelijzers van de Nederlanden gedecoreerd met het wapenschild van Bourgondische hertogen. Op één van deze wafelijzers vind je zelfs een tekening van het Lam Gods terug: wafels bakken was in die tijd ook een typische activiteit voor het paasfeest. Wanneer in de 16^de eeuw de Gregoriaanse kalender werd geïntroduceerd, verschoof het begin van het nieuwe jaar van Pasen naar 1 januari. Het gebruik om wafels te bakken verschoof mee: daarom is nieuwjaar nog steeds een typisch moment om een feestelijke wafelenbak te houden!

In het buitenland – vooral in Amerika – werd de Brusselse wafel populair door de wereldtentoonstelling van 1964 in New York. In het Belgisch paviljoen verkocht restauranthouder Maurice Vermersch luchtige Brusselse wafels onder de naam ‘Bel-Gem Waffles’. Ze werden geserveerd met slagroom en aardbeien, een combinatie die in Amerika nog steeds geldt als hét typische beleg van een Brusselse wafel.

Speculaas

Speculaas (of is het speculoos zoals de Larousse Gastronmique in 1934 zei?) is één van de populairste Vlaamse koekjes. Er is altijd wel een reden te vinden om een speculaasje in je koffie te soppen. Het merk Lotus is één van de populairste. Je vindt ze ook bedekt met chocolade… een echte Belgische traktatie! En dan is er nog La Maison Dandoy. Deze koekjeswinkel verkoopt het gebak vers gebakken met een gronderige zelfgemaakte smaak.

Speculaas is een koekje dat bol staat van de kruiden. De pittige smaak komt van peper, nootmuskaat, kaneel, gember, kardemom, anijs, koriander, piment en kruidnagel, maar er bestaan ook variaties met foelie en fenegriek. Het is aannemelijk dat we in onze contreien lang speculaas hebben gebakken met veel minder kruiden dan we nu gewoon zijn: specerijen waren immers exclusief en prijzig. Pas toen exotische kruiden betaalbaar werden voor de gewone man, werd onze speculaas zo pittig als we hem nu kennen. Nu bakken sommige bakkers ‘blonde speculaas’ zonder speculaaskruiden: deze licht gekleurde koek krijgt z’n gekarameliseerd smaakje door de kandijsuiker en is door sommigen geliefder dan z’n kruidige tegenhanger.

Speculaas wordt overal nét iets anders gebakken: zo is men in Limburg trots op zijn Hasseltse speculaas. De zachte speculaas wordt gebakken in ‘hompen’ en is subtieler gekruid dan de krokante speculaas die men in de rest van Vlaanderen vindt. De Hasselaars drinken graag een glaasje gekoelde jenever bij hun speculaas, zo genieten ze in één klap van twee streekproducten.

Het speculaaskoekje heeft een eeuwenlange geschiedenis: in de vroege middeleeuwen werden in onze contreien zoete koeken gebakken, gekruid met anijs, om te offeren aan de goden. Dit heidense gebruik vond meestal plaats rond de winterzonnewende. De koeken voor dit oude ritueel werden versierd met dierentaferelen. Toen het christelijk geloof de overhand kreeg, bleven de speculazen populair, maar kwamen er afbeeldingen van heiligen op de koeken terecht. Nog later werden er ook beelden van carnaval of ambachten gebruikt. De tekeningen werden uitgesneden in houten planken, vaak in hard fruithout zoals perelaar.

Wist je dat ...
speculaas in de middeleeuwen ook een romantische functie had?

Een grote speculaasfiguur deed dienst als verlovingsring! Een jongeman gaf een speculaasmannetje (in de volksmond ‘een vrijer’) aan het meisje waar hij een oogje op had. Aanvaarde zij het zoete geschenk, dan kwam er een huwelijk van.
Moest zij niet van z’n speculaas weten, zat er niets anders op dan de koek zelf op te eten om het liefdesverdriet te verteren.

Culinaire lekkernijen en Belgisch bier

Liefde voor eten en smaak zit elke Vlaming in het bloed en goede smaak is vervlochten met ons DNA. In Vlaanderen proeven lekkerbekken van smaken en gerechten die ze nergens anders kunnen vinden, dankzij de uitgebreide keuze aan streekproducten. Wij zijn levensgenieters.

Lees meer