James Ensor, de moderne Vlaamse meester

Het James Ensorhuis 4 © Toerisme Oostende vzw - James Ensorhuis - Nick Decombel Fotografie

Een pionier, een artistieke grootheid en een sleutelfiguur in de moderne kunstgeschiedenis. Zoals kunstschilder James Ensor (1860 – 1949) zijn er geen twee. De nalatenschap van deze moderne meester is verspreid over de hele wereld, maar nergens leer je hem beter dan bij hem thuis: in Vlaanderen.

James Sidney Edouard Ensor werd in 1860 geboren in Oostende, uit een Britse vader en een Belgische moeder. Hij groeide op in de souvenirwinkels die zijn ouders uitbaatten. De carnavalsmaskers die ze daar verkochten, hielden Ensor van jongs af in de ban. Die zouden uiteindelijk een essentieel onderdeel worden van zijn werk. Al dacht niemand daar aan, toen de jonge James op zijn veertiende op tekenles ging. Zijn talent was erg duidelijk en werd verder ontwikkeld op de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Daar legde Ensor de basis voor een indrukwekkende carrière die bijna 70 jaar in beslag zou nemen, en zo’n 850 schilderijen opleverde.

© Mu.ZEE, www.lukasweb.be

Maskers en de dood

De artistieke Oostendenaar creëerde een waanzinnig oeuvre, maar liet zich daarbij niet in vakjes stoppen. Deze moderne Vlaamse meester had een onweerstaanbare drang tot experiment, maar greep tegelijk vaak terug naar een aantal vaste thema’s. Die lopen als rode draad door zijn werk. Zo voert hij in zijn doeken vaak gemaskerde personages op, een knipoog naar zijn kindertijd in de souvenirwinkel. Ook de figuur van de dood is een constante in zijn kunst, net als zijn sluimerende afkeer van de bourgeoisie en gevestigde waarden, hoewel hij daar later zelf toe behoorde: in 1929 werd hij tot baron benoemd.

Die unieke mix leverde de wereld een aantal meesterwerken zonder weerga op, die vandaag tentoongesteld staan in de belangrijkste musea ter wereld. Zijn misschien wel bekendste doek De Intocht van Christus te Brussel (1888) prijkt in het Getty Museum in Los Angeles. Andere van zijn werken zijn te bewonderen in onder meer het Louvre en het Musée D'Orsay in Parijs, het MoMa en het Guggenheim in New York en het Rijksmuseum in Amsterdam. Ruim 70 jaar na zijn dood reist Ensor nog steeds de wereld rond.

Ostend, the James Ensor house - © Westtoer

Oost west, thuis best

En toch geldt ook voor Ensor: oost west, thuis best. Tijdens zijn leven verliet hij zijn Oostende slechts korte tijd, om zich te ontwikkelen aan de Brusselse kunstacademie. De rest van zijn dagen spendeerde hij bij het geruststellende geruis van de Noordzee. En net daarom is dat de beste plek om hem te leren kennen. Daar waar hij werd geboren, zijn meesterwerken schilderde en zijn laatste adem uitblies.

Het Ensorhuis, op een steenworp van het Noordzeestrand, is het mekka voor liefhebbers van deze moderne meester. Daar woonde en werkte hij de laatste dertig jaar van zijn leven. Die plek huldigt hem vandaag nog steeds. Ensors woonhuis is nu aangevuld met een nagelnieuw bezoekerscentrum, dar het leven en werk van de meester belicht. Thematisch ingerichte kamers en tijdelijke tentoonstellingen werpen licht op telkens een ander aspect uit zijn leven en werk.

Ook het kunstmuseum Mu.ZEE, een kwartiertje stappen van het Ensorhuis, draagt zijn steentje bij met een permanente collectie. Al is er buiten die twee hoogtepunten nog veel meer te leren over Ensor en zijn Oostende, zoals je hier kan ontdekken.

Oostende was Ensors grote liefde, zoveel is duidelijk, al had hij ook een liefdesrelatie met het Brussel waar hij zijn artistieke eigenheid terugvond. Hij stond daar mee aan de wieg van Les XX (Les Vingt), een vernieuwende groep kunstenaars, die een nieuwe dynamiek brachten in de kunstwereld. In het toen net geopende Paleis voor Schone Kunsten (heden: Bozar) kreeg hij zijn grootste en belangrijkste retrospectieve. Vandaag vind je nog steeds enkele van zijn meesterwerken in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Brussel (KMSKB).

Ensor head

's Werelds grootste

Daarnaast heeft ook Antwerpen een indrukwekkend Ensor-aanbod. Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) bezit ‘s werelds grootste collectie van zijn werken: maar liefst 38 schilderijen en talloze schetsen en tekeningen. In de thematische Ensor-zalen van dit grandioze museum vind je onder meer meesterwerken als De Intrige en Schilderend Geraamte. Verder in de stad biedt het Museum Plantin-Moretus een prachtige verzameling heeft aan 188 prenten en 13 tekeningen van de meester. Ook in het Museum voor Schone Kunsten in Gent en het nabij gelegen Museum Dhont-Dhaenens tref je een aantal van zijn werken.

James Ensors oeuvre mag dan wel de wereld hebben veroverd, Vlaanderen is en blijft zijn bakermat.

KMSKA De intrige JEnsor  ©KMSKA
Laatst bijgewerkt op

Deze verhalen interesseren je misschien ook