De Vlaamse kust: 67 kilometer strand, cultuur, geschiedenis en erfgoed

Een mondaine badplaats met de allures van een stad

Knokke-Heist is een plek met uitstraling. Je vindt er honderden boetiekjes, van verfrissend eenvoudig tot wervelend exclusief. De gerenommeerde topmerken pronken er met hun flagstores in de gouden shoppingdriehoek Lippenslaan, Dumortierlaan en Kustlaan. Maar zo’n Knokse wandeling levert nog veel meer op. Je komt er langs tientallen eigenzinnige kunstgalerijen en markante villa’s, verspreid over de stad. Zodra je honderd meter landinwaarts trekt, sta je midden in de villawijken met hun typische oranje dakpannen. Vele van die architecturale pareltjes dragen een naambordje, al honderd jaar een traditie in de badstad.

Al biedt Knokke ook nog veel meer dan die grandeur. Je vindt er ook een flinke portie ongerepte natuur. Als je daar eventjes van wil genieten, wandel je via de zeedijk eenvoudig naar het uitgestrekte Zwin Natuur Park, een natuurgebied op het ritme van de getijden en seizoenen. Je vindt er een bijzondere rijkdom aan fauna en flora. Uitgestrekte wandelpaden, een blotevoetenpad en huttenparcours leiden je langs talrijke belevingspunten of hutjes op het domein. Haal je verrekijker maar boven. Het Zwin geldt namelijk als internationale luchthaven voor trekvogels. Jaarlijks landen er vele duizenden vogels om er te broeden, te overwinteren of naar voedsel te zoeken. Dit natuurpark werpt een heel andere kijk op de Vlaamse kust.

Aan het treinstation van Knokke stappen we op aan de allereerste halte van de Kusttram. Die trekt een strakke lijn langs de volledige Vlaamse kust: 67 kilometer lang, 67 haltes sterk. Dat maakt ze meteen tot de langste tramlijn ter wereld en dus een gedroomde manier om de Vlaamse Noordzeekust te ontdekken.

Artistieke vissershoofdstad

Onze volgende halte heet Zeebrugge. Dit gezellige havenstadje is een deelgemeente van het middeleeuwse Brugge. De Kusttram dropt je er midden in de oude vissershaven, waar je nog steeds een handvol charmante visserscafés vindt. Je schuimend glas Belgisch bier wordt er vergezeld van een kleine portie verse, ongepelde garnalen. Authentieker wordt het niet. Van daaruit sta je in geen tijd aan de voormalige vismijn. Daar huisde 20 jaar lang het maritieme themapark Seafront. In afwachting van een totaal nieuwe ontwikkeling, vind je er een tijdelijke invulling bruisend van creativiteit, dynamiek, inspiratie en tal van activiteiten. Spring er eventjes binnen voor een fijne tussenstop, voor jong en oud.

Na dit maritieme intermezzo laten we de haven achter ons. Deze keer gaan we te voet, langs het grootste stuk strand van de hele Vlaamse kust. Aan het begin van deze wandeling stap je voorbij een bijzonder beeldhouwwerk: een 3.000 kilo zware boot die rust op schragen van 10 meter hoog. Het kunstwerk lijkt net boven de branding te zweven. Vanop een afstandje aanschouwt een mysterieus figuur het tafereel: De man die de boot zag in de lucht. Dit indrukwekkende beeld is slechts een voorsmaakje van wat volgt. Ook verderop tref je nog de sporen van Beaufort, een grote kunsthappening die om de drie jaar het anker uitwerpt aan de Vlaamse kust. Op en aan zeedijken, stranden en duinen verrijzen dan hedendaagse kunstwerken. Onder de noemer Beaufort Beeldenpark verwierf een veertigtal kunstwerken een definitieve plek in dit permanent openluchtmuseum.

Surfen van pier tot fin de siècle

Als je na deze artistieke ontmoeting verder stapt op het lange strand, beland je automatisch in Blankenberge. Zodra je de zeedijk opwandelt, zie je een indrukwekkend bouwwerk staan. De Belgium Pier is een bijzonder stukje erfgoed. Deze 350 meter lange brug lijkt wel te verdwijnen in het water. Een wandeling op deze pier doet je één voelen met de Noordzee. Proef de zilte lucht, ervaar het spel van eb en vloed, voel de kracht der elementen. Een spectaculair zicht in alle windrichtingen, terwijl een strakke zeebries je hoofd leegmaakt.

Als de weersomstandigheden mee zitten, zie je hier waarschijnlijk ook heel wat surfers aan de slag. Dit is namelijk een van de bekendste surfspots van de hele Vlaamse kust. Ook al is de zee elders ijzig kalm, vind je hier een grote kans op surfbare golven.

Daarna trekken we even het stadscentrum in. Deze plek kende gouden tijden rond de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw, net als vele andere badplaatsen aan de Vlaamse kust. Die periode wordt aangeduid als hetfin de siècle of de belle époque. Die termen betekenen letterlijk ‘einde van de eeuw’ en ‘de mooie tijd.’ Een weelderige tijd die zich kenmerkte door vrede, financiële mogelijkheden en grote bouwkundige realisaties. In Blankenberge zagen toen de Belgium Pier, het casino en een handvol grote hotels het levenslicht. Ook verrezen toen veel van de typische kustvilla’s in de duinenzone. Het Belle Epoque Centrum vertelt het verhaal van Blankenberge in die bijzondere, ogenschijnlijk zorgeloze tijd. Een interactieve tentoonstelling dompelt je onder in die nostalgische sfeer met affiches, postkaarten, mode, foto’s, filmmateriaal en een handvol prachtige tegeltableaus.

Intussen hebben we al heel wat cultuur achter de kiezen. Nu verdienen ook je smaakpapillen een verwenbeurt. Nestel je in een strandstoel, steek de voetjes in het zand en geniet van een heerlijk Belgisch biertje terwijl de zon in de Noordzee verdwijnt.

Parel van de belle époque

Een korte rit met de kusttram brengt je vervolgens in Wenduine, een deelgemeente van De Haan. Als je daar weer vaste grond onder de voeten hebt, zie je Benjamin zitten. Zo heet de metershoge, sprookjesachtige sculptuur van een klein jongetje. Hij kijkt diep peinzend voor zich uit, met een stel ezelsoren op zijn hoofd. Ook al zo’n knap hoogtepunt van het Beaufort Beeldenpark.

Daarna is het tijd om De Haan te verkennen. Deze badplaats is onder meer bekend van zijn statige villawijk de Concessie. Dit 50 hectare grote gebied ligt precies tussen de zee en de tramlijn in. Je treft er tal van kenmerkende kustvilla’s. Een mooi zicht met een sterke aantrekkingskracht, ook voor de groten der aarde. In 1933 nam zelfs Albert Einstein hier een zomer lang zijn intrek, in Villa Savoyarde. Ook hij bereikte De Haan toen trouwens met de kusttram, vanuit het station van Oostende. De passage van dit grote genie is nog steeds een belangrijke bladzijde uit de geschiedenisboeken van De Haan. De Concessie, waar hij toen vertoefde, is tot op heden een beschermd gezicht. Dat unieke, originele karakter blijft dus bewaard.

Na een bezoekje aan deze bijzondere wijk, brengt de kusttram op een paar minuten tijd naar een volgend hoogtepunt. Zo belanden we in de Duinbossen, een van de groene parels aan onze kust. Het 152 hectare grote domein omvat zowel een open duinlandschap als uitgestrekte beboste duinen. Een prachtige plek om te wandelen én te ravotten, met de Noordzee binnen handbereik.

Ongerept Noordzeestrand

Onze reis leidt ons intussen naar alweer een nieuwe badplaats. Bredene is een heerlijke plek om uit te waaien. Het is de enige plek aan onze kust waar je alle natuurlijke troeven van de Noordzee in één blik in je kan opnemen. De golvende zandduinen met hun wapperend helmgras gaan naadloos over in het strand en de bruisende Noordzee, zonder dat daar een zeedijk bij komt kijken. Voor wie graag helemaal één wordt met de natuur: hier vind je ook het enige naaktstrand van de Vlaamse kust.

(Artistieke) koningin der badsteden

Onze tocht gaat verder in de richting van Oostende: ‘de koningin der badsteden’. Onderweg komen we langs Fort Napoleon, een voormalig fort dat een onwaarschijnlijke geschiedenis in zich draagt. We vatten kort samen. Napoleon Bonaparte liet dit vijfhoekig vestingscomplex in 1810 bouwen in de duinen. Daarmee wou hij een eventuele Britse aanval op de Oostendse haven afslaan. Na de Belgische onafhankelijkheid in 1830 diende het als kazerne voor het Belgische leger. Tijdens de Frans-Pruisische oorlog (1870-1871) was het een schuilplaats voor Franse soldaten. En tijdens beide wereldoorlogen namen de Duitsers het fort in handen. In WO I was het een belangrijk deel van de kustverdedigingslinie, in WO II diende het voornamelijk als kazerne.

Die eeuwen aan historiek en verhalen worden zorgvuldig uit de doeken gedaan in Fort Napoleon. Dat staat voor jong en oud garant voor een boeiend bezoek. Het verhalenparcours en de tijdelijke expo’s op kindermaat nemen je mee op een denkbeeldige reis.

Eens je dit bijzondere fort verlaat, is onze reis langs de Vlaamse kust alweer een stap verder. Zonder erbij stil te staan, zijn we intussen aangekomen in Oostende. Een wervelende plek waar het ruwe vissersleven en een mondain stadsgevoel hand in hand gaan. Waar kunst en cultuur bruisen en art nouveau-architectuur je verwelkomt. Vanuit Fort Napoleon vaar je de stad binnen via de gratis veerboten.

Die zetten je af op de Visserskaai. De straatnaam geeft het al weg, je bevindt je in de historische vissershaven. Daar vind je onder andere de Vistrap, een openluchtvismarkt die al sinds de 19de eeuw bestaat. Het loont de moeite om er even halt te houden voor verse Noordzeevis of -vruchten. Een handige tip voor wie een portie garnalen wil kopen. Zoek hier niet naar het Nederlandse woord ‘garnalen’, de bordjes zijn hier in het lokale dialect. En hier heten die delicatessen ‘geirnoazen.’ Maar zoals je binnenkort kan getuigen, ze zijn overheerlijk in alle talen. Als je hierna nog even verder wandelt, kom je voorbij Rock Strangers, een verzameling feloranje sculpturen tot wel 20 meter hoog. Ook die behoren tot - je raadt het al - Beaufort Beeldenpark.

Wanneer hierna de avond lonkt, wenken Oostendes vele restaurants. Een partijtje handgepelde grijze garnalen, puur natuur, is altijd een delicatesse. Zonder garnaalkroketjes met hun krokante korst en smeuïge vulling zou onze culinaire cultuur niet hetzelfde zijn. Een stukje verse vis is nooit te versmaden. En dan de mosselen? Daar schiet je altijd raak mee. De keuze is aan jou.

Eén ding is zeker: Oostende heeft heel wat te bieden. We beginnen bij de artistieke patroonheilige van deze bruisend stad: James Ensor (1860-1949). Deze volbloed Oostendenaar is een gigant van de moderne kunsten. Een virtuoos van het impressionisme, een uitstekende colorist en een kunstenaar met een heerlijk eigenzinnige stijl. Zijn tegelijk experimenteel als herkenbaar oeuvre staat bol van humor, satire en het groteske.

In deze stad werd Ensor geboren, 89 jaar later blies hij er zijn laatste adem uit. Zijn thuisstad had een enorme impact op zijn oeuvre. Hij groeide op in het winkeltje van zijn ouders, oom en tante. Ze verkochten er schelpen, souvenirs en snuisterijen zoals carnavalsmaskers. Die maskers zouden een constante worden in zijn werk. Zijn meesterwerk De Intrige is een mooi voorbeeld. Over dat verhaal leer je nog veel meer in het Ensorhuis. Zo heet vandaag de plek waar deze grootmeester de laatste 30 jaar van zijn leven spendeerde. Als museum en bezoekerscentrum neemt het je mee in Ensors bewogen leven en invloedrijke nalatenschap. Je staat er waar hij stond, je zit er waar hij zat.

Die ontdekkingstocht naar deze grote artiest krijgt nog een staartje in Mu.Zee, het museum voor moderne en hedendaagse kunst. Een mooie selectie uit zijn werk wordt er gevierd. Hij staat er schouder aan schouder met het oeuvre van zijn streek- en tijdgenoten Léon Spilliaert en Constant Permeke, nog zo’n kunstenaars van de bovenste plank.

The Crystal Ship

Die weelde is nog niet voorbij. Ensor oefende een bijzondere invloed uit op vele artistieke generaties na hem. Dat duurt voort tot op vandaag, zien we heel treffend in de sporen die The Crystal Ship naliet op de stad. Om de drie jaar werpt dit wervelende straatkunstfestival het anker uit in Oostende. Telkens weer zetten tientallen kunstenaars de stad in een ander perspectief. Vele van hun werken zijn intussen vast onderdeel geworden van het dagelijkse stadsbeeld. Een wandeling langs al die hoogtepunten is de moeite waard.

The Crystal Ship heeft Oostende voorgoed een ander kleurtje gegeven, maar hetzelfde geldt voor de belle époque. Op de dijk vind je enkele hoogtepunten uit die overgang van 19de tot 20ste eeuw: de eclectische Villa Maritza, de Koninklijke Galerijen, het statige Thermae Palace-hotel en de Wellingtonrenbaan.

Van aan de renbaan brengt de Kusttram je op een kwartiertje aan domein Atlantikwall Raversyde staat, een unieke brok natuurgebied. Het afwisselend landschap nodigt uit tot een deugddoende wandeling, maar je steekt er ook wat van op. Het domein ontleent zijn naam aan de Atlantikwall, de ellenlange verdedigingslinie van de Duitsers tijdens beide Wereldoorlogen. In dit gebied bezoek je prima bewaarde restanten van die linie, met meer dan zestig bunkers, open en ondergrondse gangen, observatieposten en geschutstellingen.

Na een natuurlijk en leerrijk bezoek staan we weer aan het Noordzeestrand. Daar zien we Metatron, een geometrische sculptuur van de Oostendse kunstenaar Louis De Cordier. Inderdaad: dank je, Beaufort Beeldenpark!

Een extra shot Beaufort en natuur

Vandaag trekken we weg uit Oostende, dat kan te voet of met de tram. In Middelkerke botsen we meteen op een extra geconcentreerd stukje Beaufort. Op een stukje strand van een spreekwoordelijke zakdoek groot vind je drie prachtige werken. Er is de felgele, monsterlijk ogende sculptuur Olnetop, die verwijst naar de opspattende golven van de Noordzee. Er is Caterpillar + Flatbed Trailer van de beroemde Belgische kunstenaar Wim Delvoye. Die sculpturen leggen de link tussen graafmachines en gotische kerken. Er is het interactieve I Can Hear It, twee reusachtige hoorns zoals bij een oude grammofoonplaat. De hoorns zijn naar zee gericht. Bij een van die hoorns let een bronzen vrouw haar oor te luister. De andere is vrijgelaten zodat ook jij kan luisteren naar de ruisende golven, fluitende wind en voorbijvliegende meeuwen. Een prachtige mini-expo in open lucht.

Op slechts een steenworp van dit artistieke trio vind je de Warandeduinen, een natuurgebied van 32 hectare groot, met een fel wisselende vegetatie. In het midden daarvan vind je de Warendetoren, die je een prachtig uitzicht geeft over duinen, polders en Noordzee. Van daaruit leidt een korte wandeling je naar Villa Les Zephyrs, alweer zo’n pareltje uit de belle époque. Deze villa werd ontworpen door Henry Van de Velde, een van de vaandeldragers van de art nouveau.

Samensmelting van Noordzee en Flanders Fields

Na dit pareltje springen we de kusttram weer op. Je zal merken dat de tram plots eventjes afwijkt van de kustlijn. Dat komt door de IJzer die hier in de Noordzee uitmondt. Met die rivier komen we terecht in Nieuwpoort. Dat is zowel een badplaats als een deel van de Westhoek, een belangrijk strijdperk van de Eerste Wereldoorlog. Een deel van de Westhoek staat wereldwijd bekend als Flanders Fields. In het Bezoekerscentrum Westfront leer je meer over deze donkere pagina’s van onze geschiedenis.

Als we hierna onze tocht voortzetten, doemt aan de horizon een metershoge, goudkleurige schildpad op. Met een ruiter op zijn rug, bovendien. Dit is Op zoek naar Utopia, alweer zo’n prachtig stukje Beaufort Beeldenpark. En daarmee zijn we aanbeland in hartje Nieuwpoort. Dat is niet enkel een badplaats, maar heeft ook een bruisend, up and coming stadscentrum. Fashionista’s vinden hun gading aan de Havenpromenade en de Albert I-laan. Bij zomerweer is het er trouwens heerlijk kuieren over de dijk en langs de vele beach bars. En als je daar dan toch bent, kan een aperitiefje geen kwaad?

Thuishonk van de garnaalvissers

Dat glaasje kan je misschien in de stemming brengen voor wat volgt. De kusttram brengt ons namelijk naar Oostduinkerke, deelgemeente van Koksijde. Hier zijn de paardenvissers thuis. Dit is de enige plek ter wereld waar een eeuwenoude traditie nog in de praktijk wordt gebracht. Bij laagtij zie je bonkige trekpaarden op het lange zandstrand verschijnen. Op hun rug zitten vissers, in de typerende gele jekker. Ze waden met hun sleepnetten door de branding, om de kaviaar van de Noordzee te vangen: de grijze garnaal. Een traditie die al zeven eeuwen lang deel uitmaakt van de Vlaamse kust. Het is geen verrassing dat UNESCO dit gebruik erkent als immaterieel cultureel erfgoed. Met een tikkeltje geluk beleef je hier trouwens een unieke culinaire ervaring. Op gezette tijden worden die delicatessen op het strand gekookt en verkocht. Verser bestaat niet.

Na deze kennismaking met dit stukje immaterieel erfgoed, trekken we opnieuw de natuur in. We gaan naar De Hoge Blekker, een natuurreservaat waar je de hoogste duin van de Vlaamse kust vindt. Wie er de tijd en energie voor heeft, vindt hier 18 prachtige hectare aan duinen om heerlijk in uit te waaien.

Een prachtig slotakkoord

Onze tocht loopt stilaan ten einde. De kusttram brengt ons namelijk naar De Panne, het meest noordwestelijke hoekje van ons land, genesteld tegen de Franse grens. Als afsluiter trekken we nog een laatste keer de natuur in. In het Westhoekreservaat is het heerlijk genieten van het indrukwekkende duinenlandschap van de Westhoek. En met wat geluk zie je er een Schots hooglandrund of konikpaard passeren. Als je van daaruit doorwandelt naar de branding, om de Noordzee uit te wuiven, zien we nog een laatste werk van het onvergetelijke Beaufort Beeldenpark. Op anderhalve kilometer van de Franse grens, zien we Cast Away, een sculptuur van Michael Rakowitz. Met dit werk verkent hij de geschiedenis van Operatie Dynamo tijdens Wereldoorlog II. De geallieerde troeven werden toen in alle haast geëvacueerd uit Duinkerke, deelgemeente van De Panne.