Vlaanderens begijnhoven: bakens van rust

Ooit waren ze de habitat van - misschien wel - de allereerste feministen. Vandaag stralen ze nog steeds rust en bezinning uit. De Vlaamse begijnhoven, waarvan 13 erkend als Unesco-werelderfgoed, blijven beroeren. Als baken van sereniteit voor een rustgevende wandeling, maar ook als museum of zelfs koffiebar.

In de 12e eeuw al zagen de begijntjes het levenslicht: ongehuwde vrouwen die hun leven wilden wijden aan God. Ze leefden samen in kleine gemeenschappen, verspreid over tientallen steden in de toenmalige Nederlanden, waar Vlaanderen deel van uitmaakte. Ze woonden in begijnhoven, meestal in de rand van de stad. Ze leefden er samen, maar toch helemaal onafhankelijk. Ze vielen namelijk niet onder het kerkelijk gezag, maar volgden hun eigen regels, normen en waarden. Ze gingen zelf werken om geld in het laatje te brengen. Volledig zelfstandig, een toonbeeld van girl power nog voor die term was uitgevonden.

Zij leefden al die eeuwen lang – het laatste begijntje overleed in 2012 – voornamelijk in de begijnhoven, die je nu nog steeds vindt in een dertigtal Vlaamse steden. Die nederzettingen vind je meestal aan de rand van de stad en bestaan in verschillende types. Zo is er het stedelijke type, dat nauw aansluit bij de middeleeuwse stratenplannen in dambordvorm. Elders vind je er ook van het pleintype, waar alle huisjes rond een centraal pleintje of park werden gebouwd. Het gemengde type is een derde mogelijkheid. Die zie je meestal in de vorm van een pleinbegijnhof waarrond een dubbele rij woonhuizen is toegevoegd, of soms zelfs enkele straten.

De begijnhoven zijn unieke stukjes erfgoed, vindt ook Unesco. Dat erkende zo’n 20 jaar geleden maar liefst 13 Vlaamse begijnhoven, de helft van het Vlaamse patrimonium, als Werelderfgoed. Die oorden van ongeëvenaarde sereniteit zijn stuk voor stuk een bezoekje waard. Neem nu het Prinselijk Begijnhof Ten Wijngaarde in Brugge, met haar typische witgeschilderde huisjes rond de knappe centrale tuin. Dat werd al in 1244 gesticht en is tot op vandaag een van de stilste plekjes van deze middeleeuwse stad. In één van die huisjes, ingericht als museum, ontdek je hoe die begijntjes leefden in de 17e en 18e eeuw. Het eeuwenoude, vroeggotische kerkgebouwtje is nog een extra Brugse troef.

Een andere prachtlocatie is het begijnhof van Lier, op 20 kilometer van hartje Antwerpen. Dat typische stratenbegijnhof bestaat al sinds 1258 en telt 92 huisjes. Die dragen namen als Het Stalleken van Bethlehem of Wijngaert des Heren, aangezien huisnummers toen nog niet bestonden. Je wandelt het volledig ommuurde begijnhof binnen via de knappe, barokke toegangspoort. Ook Antwerpen zelf beschikt over een prachtig begijnencomplex, vlak naast de universiteit. Geniet er van een rustgevende wandeling over de gekasseide straatjes, door de prachtige binnentuin, langs de boomgaard en het vijvertje.

Nog eens 30 kilometer verder is er het Groot Begijnhof van Mechelen. Tijdens de Beeldenstorm, halfweg de 16e eeuw, werd het helemaal vernield, waarna de begijnen een nieuwe nederzetting zochten en vonden, ditmaal binnen de Mechelse stadsmuren. Dat geeft het Mechelse begijnhof een uniek cachet tegenover de anderen in Vlaanderen.

©Antwerpen Toerisme en Congres

Het historische én hippe Gent telt dan weer twee begijnhoven, een groot en een klein. Beiden liggen op een steenworp van het middeleeuws stadscentrum. Het groot begijnhof vind je op een domein van maar liefst acht hectare groot. Het telt drie pleinen en heel wat groen. De huisjes zijn er – net als in de meeste oude begijnhoven, gewoon weer bewoond. Maar dan deze keer niet door begijntjes. Ook in Antwerpen en Brugge wonen er mensen in die historische bouwwerkjes. In Leuven, dé studentenstad bij uitstek, is het complex in handen van de universiteit. Je kuiert er tussen de studenten en gastprofessoren door het volledig gerestaureerde begijnhof, dat idyllisch wordt doorkruist door de rivier Dijle.

©uneportesurdeuxcontinents

De meeste begijnhoven hebben vandaag een (sociale) woonfunctie, al zijn er ook die een andere invulling kregen. Neem nu het Sint-Alexiusbegijnhof in Dendermonde, op zo’n 40 kilometer van Gent. Je treft er een typisch pleinbegijnhof met een trapeziumvormig binnenplein, met daarrond 61 huisjes en een kerk. Daar vindt vandaag een Begijnhofmuseum onderdak, net als een Museum voor Volkskunde. Die tonen je hoe het leven in de 19e eeuw eruit zag. Na het museumbezoek kan je heerlijk kuieren door de prachtige sier- en kruidentuin. Ook in het bruisende Kortrijk, op een halfuurtje sporen van Gent, tref je tussen de huisjes door zelfs een nagelnieuwe koffiebar, het bezoeken waard.

Vlaanderens 26 prachtige begijnhoven hebben, door de eeuwen heen, nog niets aan kracht ingeboet. Het is een ware droombestemming voor een flinke portie rust, met of zonder vers kopje koffie.